Türk teneke ambalaj sanayinin tarihçesi şöyledir : 19. yüzyılın başında Hayim Beraha ve Isak Eskenazi'nin İngiltere'den kok teneke ithal ettiği ve sattığı bilinmektedir. 1912 yılında Salomon Almaleh'in teneke kutu ürettiği tespit edilmiştir. 1913-1915 yılları arasında sanayi sayımı yapılmış, yalnız Madeni Eşya Sanayi sayım sonuçları savaş nedeniyle mahzurlu görüldüğünden tam olarak açıklanmamıştır. Bu nedenle, bu yıllarda faaliyette olan teneke kutu üreticilerinin tam listesi elde edilememiştir. Sayım listesinde yer alan aşağıdaki iki firma dikkat çekmektedir. · Yavruyan K. ve Mahdumu Teneke Kutu İmalathanesi. · Hilmi Cevdet ve Levi Biraderler Bakır ve Teneke Mamulatı. 1926 yılında Salomon ve oğlu Sadi Beceren Asmaaltı Çavuşbaşı Handa kutu üretimine başlamışlardır. Sadi Beceren 1964 yılına kadar faaliyetini burada sürdürmüştür. Daha sonra faaliyetine Sefaköy'de devam etmiştir. "Kartal Teneke" olarak faaliyetlerini 2007 yılına kadar Dilovasında devam ettirmişlerdir. 1930'lu yıllarda Narlıyan'ın Ortaköy'de kutu ürettiği bilinmekle birlikte kesin tarih saptanamamıştır. 1930 yılında Yako Sadi ve Ahmet Çalışkan ve Halefleri Şirketi kutu üretimine başlamıştır. Halen Ahmet Çalışkan'ın çocukları Çalışkan Teneke olarak İzmir'de faaliyetine devam etmektedir. 1935 yılına gelindiğinde kutu üreticisi sayısının artmakta olduğu görülmektedir. Koço - Paskal'ın Kadıoğlu sokakta, Moiz Gabay ve Yani Küpeli'nin Ortaköy‘de deniz kenarında, Levon ve oğlu Garbis Markaroğlu'nun Asmaaltı'nda üretim yaptığı bilinmektedir. 1938 yılında Yorgo Kondopulas Çavuşpaşa Handa kutu üretmeye başlamıştır. Aynı tarihlerde Kaşif Silan ve Mordehay Morhayimin ortak olarak kutu ürettikleri bilinmektedir. Kaşif Silan'ın oğulları halen kutu üretimine devam etmektedirler. 1940 yılına gelindiğinde Humayak Tokatlıoğlu Zindan Han Çıkmazı Kundakçı Handa üretime başlamıştır. Aynı yıllarda Abajoli ilk taş matbaasını kurmuştur. Yaset Orbak ve Hrısto Pesko, Balat semtinde teneke üzerine baskı yapmaya başlamışlardır. Daha sonraları Ohannes Meyhanecioğlu Büyük Kutucular Han'da, Jak Algranti ve Bensiyon Morhayim Rüstem Paşa Cami altında, Zeki Konukçu, Avram Acubel, Sami Hillel ve Sami Kan beraberce İpçiler Çıkmazında kutu üretmeye başlamışlardır. 1942 yılında Kirkor Kasapoğlu, Garbis Tomaoğlu ortak bir kutu tesisi kurmuşlardır. Kutu yapımında kullanılan ilk aparatlar |
1950 yılında Kondopulas ve Ohnan Çalışkan Eminönü Yaprak Han'da kutu üretimine başlamıştır. 1950 yılında Bursa'da kutu üretimine başlayan Refik Sezeniş, 1940-1947 yılları arasında İstanbul'da Humayak Tokatlıoğlu firmasında çalışmış daha sonraları buradan ayrılarak memleketinde kendi tesisini kurmuştur. 1952 yılında Fahire Tekand, Zeki Konukçu ve Abdullah Silan ortak olarak kutu üretirken, İzak Büyükbahar ve Rafiel Bohortolon, Yako Biçaci Tamburacı Handa üretim yapmışlardır. İzak Büyükbahar'ın çocukları kutu üretimine devam etmektedir. Bohortolon'un oğlu ise İstanbul Ofset olarak teneke matbaacılığı yapmaktadır. 1952 yılından sonra Sadi Beceren, Malkaroğlu, Zeki Konukçu, Lütfü Yeşilel'in Hakkı Eşref Aral kanalı ile Alman Lübeca kapama makinaları getirip kullandıkları bilinmektedir. İlk makineler ithalat yasak olduğu için parça parça getirilip Türkiye'de monte edilmiştir. 1952 yılında Hüseyin Payır ve oğlu Abdullah Payır Arap Han'da kendi üretimlerine başlamışlardır. Böylece Hüseyin Payır 1943'de Humayak Tokatlıoğlu başladığı ve 1946 Ohannes Meyhanecioğlu ortak olarak devam ettiği teneke kutu üretimini bu tarihten sonra kendi adına yapmıştır. Daha sonraları 1968'de Küçükpazarda, 1985'den sonrada Beylikdüzün'de metal baskı ve helva, reçel kutu üretimini oğlu Murat Payır'la devam etmiştir.1999 yılında faaliyetleri son bulmuştur. 1953 yılında kutu üretimine başlayan Lütfü Yeşilel 1942-1953 yılları arasında Kirkor Kasapoğlu ve Garbis Tomaoğlu'nun yanında çalışıp bu mesleği öğrenmiştir. Halen oğulları YEL Teneke olarak kutu üretimi yapmaktadır. Aynı yıllarda Samuel Baruh, Horeh ve Yervant Çalışkan kardeşler, Mihal Talasoğlu, Yuvan Talasoğlu kutu üretimine başlamışlardır. Türkiye'de kutu üretimi uzun yıllar ağaç tokmak, sıkmalı sistem ve lehim ile yapılmıştır. 1945 yıllarında Fransız Sudry marka kapama makinalarını Sadi Beceren ve Moiz Gabay kullanmaya başlamıştır. 1955 yılından sonra modern kutu tesisleri kurulmaya başlamıştır. Bunun öncülüğünü; 1955 yılında İstanbul Kartal'da kurulan Türk Ambalaj Sanayii (TASAŞ) yapmıştır. 1940-1960 yılları arasında Hayım Berak Koutapoloslar, Noray Halfon ve Berç teneke ticareti konusunda öne çıkan isimlerdir. 19'uncu yüzyılın başından itibaren üretime başlayan konserve fabrikalarının kendi kutularını imal ettiği düşünülürse o tarihlerde faaliyet gösteren konserve fabrikaları da birer kutu tesisi olarak kabul edilebilinir. Antel konserve fabrikasında kutu üretimi |
1954 yılında Yavuz İrenler Ortaköy kutu fabrikasından ayrılarak Yani Küpeli'nin damadı Yorgo Papadopulas ile birlikte Deveoğlu yokuşunda kalıp atölyesi açmışlardır. 1956 yılından sonra Yavuz İrenler, Kiryako'dan ayrılan Sadettin Ulutan ile ortak olmuş ve kalıp işine devam etmiştir. Bu atölyede çalışan Çetin Doğan, Habib Kızır, Cemil Yeşilbayrak zamanla buradan ayrılarak kendi atölyelerini açmışlardır. Tanaş Kazakis'ın yanında çalışan Şükrü Umar ve Hikmet Efe, Kazakis'in yanından ayrılarak önce kabara imalatına, daha sonra pres üretmeye başlamışlardır. Presten sonra kapama ve diğer kutu makinaların üretimine geçmişlerdir. Halen Umar ve Vatan makine adıyla kutu makinaları üretimine devam etmektedirler. 1969 yılında ilk yarı otomatik dikiş kaynak makinesi BOTAŞ A.Ş.'ye gelmiştir. 1982 yılında BOTAŞ ilk otomatik dikiş kaynak ve toz lak makinesini getirtip dikiş kaynaklı konserve kutu üretimine başlamıştır. İlk kutu makinaları ve kalıp imalatçıları Tanaş Kozakis Kiryako Mihal ve Fuat Osman ustalardır. Kiryako Asmaaltı Çavuşoğlu Handa, Fuat Osman usta da Küçükpazar'da çalışmışlardır.
|